‘Sommige ouders willen niet dat hun kind les krijgt over Holocaust’
In Nederland wordt het moeilijker om de Holocaust in de klas te bespreken. Eddo Verdoner, de nationale coördinator antisemitismebestrijding, waarschuwt: ‘De geschiedenis vergeten is de geschiedenis herhalen.’ – Stijn Cools – De Standaard
Hebben Nederlanders de feiten over de Holocaust nog goed op een rijtje? Een nieuwe bevraging van de Claims Conference, een organisatie die opkomt voor Holocaustoverlevenden, zet daar een groot vraagteken bij. Meer dan de helft van de ondervraagden zegt bijvoorbeeld niet te weten dat er tijdens de Holocaust 6 miljoen Joden vermoord zijn. Bijna een derde van de min-veertigers geeft aan op zijn minst enkele mensen te kennen die geloven dat de Holocaust nooit plaatsgevonden heeft.
Ondanks de methodologische beperkingen van de studie zijn de alarmbellen afgegaan in het land van Anne Frank en de Nationale Dodenherdenking. ‘De mensen weten het allemaal wel’, typeert Eddo Verdoner het Nederlandse sentiment over de Holocaust voorafgaand aan de enquête. Hij is de nationale coördinator antisemitismebestrijding, in dienst van de overheid. ‘Maar blijkbaar wordt er toch snel vergeten. Of zijn er mensen die het niet meer willen weten.’
Het is onder meer uw taak om de ontwikkelingen rond antisemitisme op te volgen. Strookt deze studie met wat u in de praktijk ziet?
‘Wij krijgen signalen dat bijvoorbeeld in het Nederlandse onderwijs niet overal even makkelijk over de Holocaust gepraat kan worden. Sommige ouders willen niet dat hun kinderen les krijgen daarover. Of ze nemen contact op met de school met de boodschap dat die verhalen over de Holocaust overdreven zijn. Soms ligt het ook aan desinteresse. Het onderwerp komt dan gewoon niet ter sprake.’
Hoe verklaart u de tegenstand?
‘Op sociale media circuleren steeds meer desinformatie en complottheorieën. Er passeren berichten waarin verteld wordt dat de Holocaust nooit gebeurd is. Of dat het een plannetje van de Joden zelf was, voor hun eigen financieel gewin. Zo raakt die eenduidige waarheid over de Holocaust meer en meer verbrokkeld. Kwalijke verhalen krijgen steeds meer tractie, aangevuurd door algoritmes waardoor mensen niet meer uit hun bubbelraken.’
Bepaalde theorieën over bijvoorbeeld zakenman George Soros of de Protocollen van de Wijzen van Sion – een vervalst document dat de Joodse wereldheerschappij moet bewijzen – zijn niet altijd even herkenbaar als antisemitisme bij eerste lezing.
‘Antisemitisme wordt vaak verhuld. Op sociale media wordt over die Protocollen gepraat, maar evengoed over “de globalisten” of “het reptielencomplot”. Dat zijn verdoken manieren om Joden in een slecht daglicht te stellen. Wat we telkens zien, is dat antisemitisme zich aanpast aan wat er op dat moment in de samenleving speelt. Als er een pandemie is, zijn het de Joden die ervoor verantwoordelijk zijn, want ze willen geld verdienen aan de medicijnen … De oorlog in Oekraïne? Dat zijn de Joden weer, belust op macht en geld.’
Hoe verklaart u dat de Joodse gemeenschap daarbij telkens weer een doelwit is?
‘Dat is niet nieuw: in de middeleeuwen kregen de Joden al de schuld voor de uitbraak van de pest. Als mensen er niet in slagen grip te krijgen op de omstandigheden rond hen heen, dan wentelen ze de schuld op anderen af. En dan zijn er ook altijd politici die daarop inspelen.’
Verwijst u naar Thierry Baudet, de leider van de politieke partij Forum voor Democratie? Hij verspreidde al een theorie die impliceerde dat ‘de Joodse elite uit is op werelddominantie’ en vergeleek de coronamaatregelen met de Holocaust.
‘Ik heb het niet specifiek over hem, het is een bredere trend. Als politici bepaalde uitspraken doen, dan heeft dat een vermenigvuldigend effect. Als een politicus foute informatie verspreidt in de Tweede Kamer, waarom zou de gewone Nederlander dat dan niet mogen doen?’
Hiphopper Kanye West – die zich nu Ye laat noemen – heeft ook al antisemitische uitspraken gedaan. Heeft hij daarmee invloed of is hij al te veel een schertsfiguur geworden?
‘Het is schrikbarend wat hij zegt. Hij heeft 32 miljoen volgers op Tiktok. Dat is dubbel zoveel als het aantal Joden in de wereld.’
Zowel in Nederland als in België is antisemitisme strafbaar. Toch merkt u op meer antisemitisme te zien. Wat loopt er mis?
‘Antisemitisme in de openbare ruimte is hanteerbaar, daar zitten we kort op. Maar op sociale media is het veel minder grijpbaar. Alleen al door de hoeveelheid is het veel moeilijker te handhaven. Onmogelijk is het niet: er zijn ook veel snelheidsovertredingen, maar toch slagen we erin om daar boetes voor uit te schrijven. Bovendien kunnen we als maatschappij ook iets doen: verschillende grote sponsors hebben bijvoorbeeld hun handen afgetrokken van Kanye West. Dat is een belangrijk signaal.’
Welke rol ziet u voor het onderwijs weggelegd?
‘Er moet meer tijd besteed worden aan de Holocaust in de klas. En herinneringseducatie mag zich niet beperken tot het klaslokaal alleen. Je moet mensen ook meenemen naar monumenten voor de Holocaust en naar de plaatsen vanwaaruit Joden en andere slachtoffers getransporteerd zijn, zoals Westerbork in Nederland. Kinderen moeten dat voelen, ze mogen het niet op een afstandje beleven, zoals bij een film het geval zou zijn. Het heeft hier plaatsgevonden. In België en Nederland hebben mensen gecollaboreerd. Het is geen ver-wegverhaal.’
‘Het houdt niet op met het onderwijs. Ook in de sportvereniging of op de werkvloer kan aan bewustmaking gedaan worden. In Nederland herdenken we heel actief de oorlogslachtoffers. Onderschat dat niet. Want de geschiedenis vergeten, is de geschiedenis herhalen.’ [De Standaard]