Op sociale media worden volop vergelijkingen getrokken tussen de corona-aanpak en de aanloop naar de Holocaust. Niet-gevaccineerden zouden worden behandeld zoals de Joden in aanloop van de Tweede Wereldoorlog, zo klinkt het bij enkele critici. Onder meer op betogingen in Nederland, maar ook afgelopen zondag in Brussel, zag je de kenmerkende gele davidster opduiken. “Wansmakelijk en totaal naast de kwestie”, zeggen leden uit de Joodse gemeenschap en instellingen die het nazisme bestuderen.
“Volledig misplaatst”, laat Philippe Scharf, co-voorzitter van het Forum der Joodse Organisaties, in een korte reactie weten.
Zijn niet-gevaccineerden de nieuwe joden? Als het van sommige actievoerders tegen de coronamaatregelen afhangt alvast wel. In heel wat Facebookgroepen regent het al maanden analogieën. Ook tijdens betogingen, zowel in Nederland als bij ons, duikt de gele Davidsster op als teken van onderdrukking. Veel duidelijker kan de vergelijking met de registratieplicht die het naziregime in de jaren dertig en veertig aan mensen met joodse afkomst oplegde, niet zijn.
In Amsterdam doken de sterren begin september al op tijdens een grote manifestatie. Sommige actievoerders gingen zelfs gekleed in gestreepte kampuniformen. “Kwetsend en onzinnig”, klonk het toen bij de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding. Ook heel wat Nederlandse oorlogsmusea schaarden zich dit weekend achter die boodschap. In een open brief vroegen ze formeel de vergelijkingen met de holocaust te stoppen.
“Van de pot gerukt”
Verschillende Vlaamse leden van de Joodse gemeenschap en experten die het nazisme en de vervolging bestuderen, noemen het fenomeen wansmakelijk en misplaatst. “Een beetje van de pot gerukt”, drukt Christophe Busch, voormalig directeur van de Dossinkazerne en huidig directeur van het Hannah Arendt Instituut zich uit. UAntwerpen-rector en historicus Herman Van Goethem heeft het dan weer over een “storende, onverstandige en ongepaste analogie”.
“Het gaat om twee totaal onvergelijkbare zaken”, zegt Busch. “Enerzijds heb je een bepaalde bevolkingsgroep die tijdens de Tweede Wereldoorlog zorgvuldig geselecteerd werd om uitgeroeid te worden. In het andere geval gaat het om een individuele keuze en een overheid die zich staande moet houden tijdens een pandemie. Het is goed dat burgers beleidsmakers kritisch bevragen, maar het is zorgwekkend dat de holocaust daarvoor op dezelfde hoogte als de huidige aanpak gezet wordt. Het doet de zaak ook meer kwaad dan goed, denk ik.”
“Er is een groep die vandaag vaststelt dat er dan toch grenzen aan vrijheid zijn”, denkt Van Goethem. “Logisch toch ook? Wie niet gevaccineerd is, vormt immers een gevaar voor de volksgezondheid. In het verkeer hebben we toch ook verplichtingen?”
Federaal volksvertegenwoordiger en voormalig hoofdredacteur van Joods Actueel, Michael Freilich (N-VA), noemt de vergelijking “vrij wansmakelijk” en “allesbehalve leuk”, maar benadrukt ook dat het niet de eerste keer is dat joden in een analogie betrokken worden. “In de joodse gemeenschap liggen we hier eigenlijk niet wakker van, net omdat we het zo vaak zien terugkomen. Ja, het is bijzonder ongevoelig naar ons toe, maar ik denk dat we enkel meer commotie veroorzaken als we er voor de zoveelste keer op in gaan.”
“Een heel onaangenaam gevoel bekruipt me”, zegt Amir Haberkorn, lid van de Unie van Progressieve Joden en gids in het Joods museum in Brussel. “Of het echt om antisemitisme gaat, wil ik niet gezegd hebben, maar de algemene teneur onder de joden in mijn omgeving is dat dit toch wel een schandelijke vergelijking is.”
“Volledig misplaatst”, laat ook Philippe Scharf, co-voorzitter van het Forum der Joodse Organisaties, in een korte reactie weten.
Busch noemt het een uitloper van Godwins Law, een bekende theorie die stelt dat elke internetdiscussie vroeg of laat uitdraait op Hitler of een aanverwant thema. “Wat online de regel is, geldt nu blijkbaar ook offline.”
Complotten van Sion
Naast de analogie met de registratiester, veschenen op het internet ook foto’s van mensen die in de straten van Brussel openlijk met antisemitische complottheorieën te koop liepen.
Doctoraatsonderzoeker Nathalie Van Raemdonck deelde op Twitter bijvoorbeeld een afbeelding van een vrouw die naar de protocollen van de wijzen van Sion verwees, een vervalst document uit begin vorige eeuw. Volgens dat document werden er op een geheime vergadering in het Zwitserse Bazel plannen gesmeed voor joodse werelddominantie.
Afgeleide verhalen vertellen bijvoorbeeld hoe de joodse bankiersfamilie Rothschild een centrale rol speelt in de vestiging van een nieuwe wereldorde.
Volgens Busch, die de aanwezigheid van zulke complottheoretici problematisch noemt, gaat het om een verval van het waarheidsmechanisme. “Hun doel is juist om het wij-zij-denken te versterken”, zegt hij. “Het zou goed zijn als andere aanwezigen de narratieven van complotdenkers openlijk in vraag zouden stellen”, meent Busch. “Marginale minderheidsgroepen kunnen zich op een betoging met 35.000 deelnemers namelijk altijd beroepen op de macht van het getal.”
“Het is voor sommige mensen nu eenmaal moeilijk om te aanvaarden dat grote, ingrijpende gebeurtenissen ook een simpele verklaring kunnen hebben”, legt Van Goethem uit. “Deze hele pandemie wordt veroorzaakt door een virus. Zo simpel is het.”
Michael Freilich heeft minder geduld met de complottheoretici. Hij had de beelden nog niet gezien, maar spreekt wel over “strafbare” feiten indien er daadwerkelijk demonstranten naar de complotten van Sion verwezen. Hij roept getuigen op gevallen van antisemitisme te melden en zal minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) bij de eerstvolgende mogelijkheid bevragen over de aanwezigheid van antisemieten op de coronabetoging in Brussel.