Opinie: “Kritiek op Israël-kritiek blijft hard nodig” – Hans Knoop

Journalist en media-adviseur Hans Knoop actualiseerde zijn boek over Israël. Bij alle veranderingen blijft dit land vaak het domein van beeldvorming op basis van pavlovreacties.

‘Het enig echt disproportionele element in de Gazaoorlog is de onterechte kritiek op het optreden van het Israëlische leger.’ Het citaat lijkt een reactie op de elf dagen durende strijd tussen Hamas en Israël. Maar Hans Knoop (77) schreef het in 2014, tijdens de voorgaande gevechtsronde.

‘Er is niets veranderd. En ook nu hoor je weer de termen pariteit en proportioneel. De aantallen slachtoffers zijn inderdaad niet paritair. Maar van de ruim tweehonderd Palestijnse doden is de helft Hamasstrijder. Die beweging koos ervoor raketaanvallen te plegen vanuit een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld en gebruikte de eigen bevolking dus als menselijk schild. De twaalf doden aan Israëlische kant hadden er veel meer geweest als het leger geen actie had ondernomen en de bevolking niet goed beschermd was geweest door het Iron Dome afweersysteem en de vele schuilkelders.

Proportioneel geweld is een term die in het oorlogsrecht wordt afgemeten aan drie voorwaarden: waren de middelen in verhouding met het conflict? Waren er op een andere manier minder burgerslachtoffers gevallen? Is het doel bereikt? Zo bezien heeft Israël gematigd opgetreden. Er heeft geen grondoffensief plaatsgevonden, tanks in de straten van Gaza zouden meer doden hebben opgeleverd.’

actieve opa

Hans Knoop is met elke vezel verbonden aan Israël. Hij is Jood, zat met zijn ouders ondergedoken als peuter, werd door de katholieke jongens in de Amsterdamse Palestrinastraat uitgescholden, pareerde dat met een snel behaalde zwarte judoband en vertrok in mei 1965 naar het aan velen beloofde land, twee jaar voordat de Zesdaagse Oorlog losbarstte, ‘het kantelpunt in de moderne geschiedenis van Israël. Het kleine land van vervolgde mensen bleek een sterke natie met een professioneel leger.’

Tientallen jaren werkte hij voor De Telegraaf en de Avro. Vanaf 1974 was hij hoofdredacteur van het opinieweekblad Accent, voortgekomen uit een groep ontevreden PvdA-verlaters. Zijn ontmaskering van de Nederlandse kunsthandelaar en SS-beul Pieter Menten in 1976 leidde tot diens veroordeling, maar ook tot ophef. De falende minister van Justitie Van Agt werd gered door de oppositie en Knoop vertrok met ruzie bij De Telegraaf, die Menten maar bleef beschermen om zich in te dekken tegen een schadeclaim.

‘Voor iemand die bij De Telegraaf had gewerkt was geen emplooi, in die gepolariseerde tijd had je dan het label ‘fascist’ op je voorhoofd.’ Knoop werd media-consultant en verhuisde later met zijn vrouw Betty naar België. Hun volwassen dochter en zoon bleven in Nederland. Nu is Hans Knoop opa van zes kleinkinderen, maar actief en welbespraakt als altijd.

Zijn sympathie voor Israël is bepaald geen kritiekloosheid. ‘Ook in dat land is discriminatie; wat mij opviel tijdens de jongste geweldsexplosie was dat Israël volkomen verrast werd door de opstand en rellen van de Palestijnse burgers in het eigen land. Dat zegt veel. Israëlische Arabieren zijn oververtegenwoordigd in de zorg en het onderwijs, hebben het onmetelijk veel beter dan de Palestijnen op de Westbank of in de Gazastrook, maar zijn in Israël toch vaak tweederangsburgers. De discriminatie is vergelijkbaar met die van Sefardische, oosterse Joden door Asjkenazi’s uit Europa. Ook de Ethiopische en Marokkaanse Joden staan onderaan de ladder.’

Likud wordt gegijzeld

Knoop hoopt dat het een ‘eyeopener’ is, besef van discriminatie in eigen land. Israël is politiek steeds rechtser geworden, Likud wordt gegijzeld door de orthodoxe partijen en groepen. Links Israël is al decennialang ‘hersendood en terminaal’. Er is geen plan, geen bezieling en het land beleeft in twee jaar vijf verkiezingen. ‘Toch is Israël sterker geworden, Hamas ook, net zoals Hezbollah in Libanon een ‘proxy’ van Iran. De omliggende Arabische landen zijn verzwakt. Je vraagt je soms af wie hier David en Goliat is.’ Maar moreel is er geen gelijkheid tussen Israël en de barbaarse omgeving, vindt Knoop. ‘Israël is de enige democratie in de regio, de pers is niet alleen vrij, maar ook voortreffelijk en zeer kritisch. De mensenrechtenschendingen die er zijn, lees en zie je al in de Israëlische media voordat de VN of Human Rights Watch die melden.’

Knoop verwondert zich vaak over de voorspelbaarheid en de onveranderlijkheid van de kritiek op Israël. Het is vaak een pavlovreactie van de ‘usual suspects’, die in hun ‘Israël-bashing’ aan ‘cherry-picking’ doen; dezelfde mensen pikken er in hun selectieve verontwaardiging die feiten uit die hun uitkomen.

‘Kritiek op Israël-kritiek blijft hard nodig’, zegt hij. Mede daarom schreef hij een nieuw essay van zestig bladzijden in het boek dat nu uitkomt. Hij is daarin gematigder dan voorheen, maar ook weer niet. ‘De tweestatenoplossing is ook voor mij onontkoombaar. Maar dan moet Hamas de voorwaarde dat er geen Joodse staat mag zijn, afschaffen. En ook ik denk dat het nederzettingenbeleid niet verstandig is. Bovendien zijn misschien 50.000 van de 620.000 kolonisten ideologisch gemotiveerd. De anderen gaat het toch om mooier wonen, frisse lucht en voor de zekerheid een flatje in Tel Aviv.’

Maar, zegt hij, de kritiek op Israël is vaak op zijn minst latent antisemitisch. Dan wordt de nederzetting vergeleken met de vestiging van Duitse boeren in veroverd Oost-Europa. ‘Maar Israël heeft geen staatsproject zoals de nazi’s. De overheid faciliteert hoogstens de wens van kolonisten.’

Israël als apartheidsstaat, dat is ook zo’n repeterend geweer. Verenigde Naties en HRW hanteerden de term dit jaar nog. Onzin, vindt Knoop. De onderdrukten in Zuid-Afrika zouden hun regime maar wat graag hebben ingeruild voor de Israëlische bestuurders, hoorde hij van zwarte inwoners daar. Maar ja, feiten en meningen kunnen verschillen.

‘Als Human Rights Watch de Wet van Newton ontkent, blijven dingen toch van hoog naar laag vallen.’

Knoop vindt dat er een groot verschil bestaat tussen de VN en de Europese Unie. ‘Israël is geassocieerde partner, doet bijna aan elke Europese activiteit mee, zelfs als voetbalteam. De EU is de grootste handelspartner. Mij viel op dat Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, tijdens het recente conflict eenduidig achter Israël stond. Niks geen enerzijds, anderzijds, zoals zo vaak voorheen.’

orthodoxie

Hans Knoop is geen fan van de orthodoxie, of die nu uit Rome komt of vanuit wijken als de Mea Shearim, waarin die groepen bijeen leven in Israël. ‘Ik ben agnost. En ik ben liberaal als het gaat om vrijheid, ook van meningsuiting.’ Politiek is hij van de VVD overgestapt naar de Open VLD in Vlaanderen, als burger van Schilde, ten oosten van Antwerpen.

Betty Knoop komt even binnen en kijkt op het scherm, ‘nieuwsgierig hoe je eruit ziet’, zegt ze. Zelf is ze iets ouder dan haar man, oogt verrassend jong en modern. Ze zijn al ruim een halve eeuw samen. Het knalt soms, er wordt ook veel gelachen en uiteindelijk steunen ze elkaar. Net zoals vrienden dat met Israël doen.

Het had maar weinig gescheeld of het gezin was in 1977 naar de Joodse staat gegaan. ‘Menachem Begin belde op. Wij waren min of meer bevriend en hij had verrassend de verkiezingen gewonnen met Likud. Als premier wilde hij mij als woordvoerder in een internationaal team, ondanks mijn gebrekkige Ivriet. Toch maar niet gedaan.’

dappere man

Begin is voor Knoop de politicus in Israël die hij het meest respecteert. ‘Hij is een kleine, dappere man, met een spartaanse levensstijl en een goudgerande persoonlijke ethiek. Ik hoorde van een Israëlische diplomaat dat hij per ongeluk oude overhemden had ingepakt en zijn vrouw haar beautycase was vergeten, terwijl zij traditiegetrouw voor de Amerikaanse president in Washington eerst de lubavitcher rebbe in New York zouden ontmoeten. Het consulaat deed de boodschappen, maar Begin stond erop die zelf contant te betalen.’

Begin was ook de man die een einde maakte aan de arrogante heerschappij van Asjkenazi’s en de machtsmonopolies van Mapai, toenmalig links in Israël. Dat bruggen bouwen, maar vasthouden aan veiligheid en je eigen principes, dat heeft Israël een beetje verloren, vindt Knoop. Die rode solidariteit is er niet meer, en ‘eigenlijk is het kibboetsiem-project ook mislukt’.

fouten

De Israëlische premier Benyamin Netanyahu geeft Knoop gemengde gevoelens. De man is een politiek dier, een briljante communicator, een overlever met een Amerikaans accent. Maar hij heeft Israël ook strak aan de Verenigde Staten van Donald Trump gebonden, zodat onder Joe Biden er nu sprake is van beschadigde verhoudingen. De Democratische Israël-lobby is verzwakt, Biden wil een eind aan de nederzettingen en herstel van de Iran-deal, ook al is dat land juist tijdens Trump doorgegaan met uranium verrijken, schrijft Knoop in zijn essay.