Overhandiging Verenigingsvlag – Foto door medewerker van Fort van Breendonk, Nico Theunissen
De heer Herbart Beyers (Sitebeheerder van het Nationaal Gedenkteken Fort van Breendonk) heeft gisteren 18 juni de verenigingsvlag van de Vriendenkring Joodse Weerstanders van Antwerpen in ontvangst genomen uit handen van Regina Suchowolski-Sluszny (Voorzitter FJO).
Toen we vanuit residentie Apfelbaum-Laub in Antwerpen de vraag kregen of we iets konden doen met een vlag van de Vriendenkring joodse Weerstanders van Antwerpen waren we blij dat men het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk had uitgekozen om dit erfgoed toe te vertrouwen. Toen een resident, de heer David Hirschenberg, het einde voelde naderen vertrouwde hij de vlag van zijn vereniging toe aan de directeur Luc De Proost, met de vraag er zorg voor te dragen en de fakkel brandend te houden. Zo een vlag heeft een zeer grote symbolische waarde; ze vertegenwoordigt haar leden en hetgeen waar ze voor staan. Ze verdient het respect van de burgers omdat zij een uitdrukking is van het leed en de offers van hen die zij vertegenwoordigt.
De Vriendenkring Joodse Weerstanders van Antwerpen.
Ook binnen de joodse gemeenschap hebben vele mensen zich verzet tegen het nazi-regime tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vele van hen kwamen terecht in het fort van Breendonk wegens politieke of raciale motieven, voornamelijk in het begin van de oorlog toen de politiek van systematische uitroeiing van de Europese joden nog niet op gang was gebracht. Dit zou pas gebeuren in België vanaf medio 1942 via het dan opgerichte verzamelkamp in de Mechelse Dossin-kazerne, met deportaties naar Auschwitz. Echter ook in het fort van Breendonk werden al snel de joden, die beschouwd werden als ‘untermenschen’, en de ‘ariërs’ van elkaar gescheiden in aparte kamers. Nadat nazi-Duitsland ook Rusland was binnengevallen, steeg het aantal gevangenen aanzienlijk, waardoor een tekort aan slaapplaatsen dreigde. De bouw van vier houten slaapzalen op de westelijke binnenplaats eind 1941 moest zorgen voor een nieuw onderkomen voor de joodse gevangenen. Het is in die ‘jodenbarakken’ dat binnenkort een nieuwe tentoonstelling komt, waar de vlag een belangrijke plaats zal krijgen.
Het joods verzet en de erkentelijkheid van de joodse gemeenschap voor de redding van Joden tijdens WO II.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ontelbare Belgen of instellingen één of meer joden voor deportatie door de nazi’s behoed door ze bij hen thuis, in een kostschool, een klooster of een abdij te laten onderduiken. 1754 Belgen kregen hiervoor een onderscheiding van Yad Vashem, de officiële staatsinstelling van Israël voor het herdenken van de joodse slachtoffers van de holocaust, als “Rechtvaardigen onder de volkeren”. Ze hebben niet alleen joodse levens gered, maar hielpen de overlevenden het vertrouwen in de mensheid herstellen. Maar de offers waren zwaar: ondergedoken kinderen moesten zich volledig aanpassen aan nieuwe mensen en andere levenswijzen en overtuigingen waarbij ze een deel van hun identiteit kwijt waren. Ze leefden ook in een voortdurende, al dan niet sluimerende angst en ongerustheid, om nog niet te spreken over het gemis van familie. Dit werd nog schrijnender bij de bevrijding met de confrontatie van de harde realiteit dat veel familieleden nooit zouden terugkeren…
Een boodschap die we nooit mogen vergeten!
75 jaar is het geleden dat de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam en de concentratiekampen werden bevrijd. Bij de herdenking van deze gebeurtenissen wordt enerzijds de vrijheid gevierd, maar wil men anderzijds ook duidelijk maken: ‘Nie Wieder!’; een gedachte die brandend actueel is in een samenleving waarin racisme terug is van nooit weggeweest. Bij herdenken hoort ook herinneren en het doorgeven van die herinneringen. Dit is vandaag, in een tijd waarin steeds minder mensen ‘levende getuige’ zijn van de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog, allicht belangrijker dan ooit.
Herinneringseducatie dringt zich op doordat er, vooral bij jongeren, veel onwetendheid is terwijl deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis ons nog steeds allemaal aangaat, want het zegt ons niet alleen iets over ‘toen’ en ‘daar’ maar ook over ‘hier’ en ‘nu’. De dynamieken en ondeugden die de gruwelen mogelijk maakten, maar evengoed ook de houdingen die mensen aannamen om niet in de val van absolute gehoorzaamheid te trappen en zich te verzetten of het op te nemen voor kwetsbare anderen, vinden we immers nog steeds terug in ons eigen leven en onze maatschappij.
“Herinneringseducatie is werken aan een houding van actief respect in de huidige maatschappij vanuit de collectieve herinnering aan menselijk leed dat veroorzaakt is door menselijke gedragingen als oorlog, intolerantie of uitbuiting, en dat mag nooit vergeten worden.”
Holocaust: een verhaal zoals racisme?
De geschiedenis van de holocaust is er niet enkel één van het absolute kwaad, want zelfs in de grootste duisternis was en bleef het goede aanwezig, gerealiseerd door ‘gewone mensen’. Het was immers uit de groep van omstanders dat er redders voortkwamen, mensen die zich bewust of onbewust terugtrokken uit de omvangrijke en onverschillige groep afwachtenden en toeschouwers, die zich om de slachtoffers bekommerden en hen hielpen. Anderzijds vertegenwoordigen de toeschouwers de overgrote meerderheid van de mensen, ten tijde van de holocaust, alsook heden ten dage. Kijken we maar naar de reacties op het racistisch handelen tegen de zwarte medeburgers in Amerika, maar ook elders in de wereld. Een omwenteling in het eigen handelen waarbij het normatief aangeleerd gedrag van de meerderheid niet langer van toepassing is. Bij de Belgische bevolking was er blijkbaar toen ook al heel vroeg de bereidheid aanwezig om te helpen, wat de basis heeft gevormd voor de redding van meer dan de helft van de joodse bevolking in België!
Erkentelijkheid voor grote daden.
Om het in de woorden van de Russische historicus en filosoof Alexander Solzjenitsyn te zeggen: “De scheidingslijn tussen goed en kwaad loopt dwars door het hart van iedere mens.” En het waren zulke mensen die, met gevaar voor eigen leven, ervoor kozen om anderen te helpen. In het door de Duitsers bezette Europa, werden terreur en straf gebruikt om verordeningen na te leven. Er was een tekort aan voedsel, jongeren moesten naar Duitsland gaan werken, het vrijuit je mening verkondigen was niet mogelijk… Wie weerstand bood tegen de bezetter bracht zichzelf in gevaar. Toch deden sommigen er alles aan om de arrestatie en deportatie door de Duitsers te vermijden, door joden te laten onderduiken en/of van identiteit te veranderen of te proberen om hen een neutraal land te laten bereiken. Op het moment dat het verzet goed georganiseerd was, werden er regelmatig succesvol groepjes mensen over de grenzen gesmokkeld. In België was onderduiken in principe minder risicovol dan vluchten, al was ook dat absoluut niet eenvoudig. Tegenover het vluchten had onderduiken één groot voordeel: tijd. Men kon vrij snel het huis verlaten en zich verschuilen op een voor de Duitsers onbekende plaats. Verzetsgroepen hielpen bij het zoeken naar een onderduikadres en bij het verkrijgen van valse identiteitskaarten. Door die valse identiteit waren joden niet meer meteen herkenbaar (doordat ze afstand konden doen van hun echte identiteitskaart waar in het groot ‘Jood’ op stond en van de gele ster die ze moesten dragen). Rantsoeneringszegels kon men niet verkrijgen met een valse identiteitskaart, dus was men toegewezen op de dure zwarte markt. Ook hier speelde het verzet een belangrijke rol bij het verdelen van rantsoeneringszegels die men toch had kunnen bemachtigen. De vriendenkring van joodse weerstanders van Antwerpen wenste hulde te brengen aan alle verzetslui, zowel joden als niet-joden, die een grote bijdrage hebben geleverd bij het helpen van meer dan 32 000 joden, en was erkentelijk voor de hulp van individuen, groepen van mensen, ondergrondse verzetsgroepen en religieuze instellingen. Ze hadden tevens als doel waarden als democratie en mensenrechten hoog in het vaandel te voeren. De laatste voorzitter was Dr. Trau, die tevens voorzitter was van de joodse loge, en de vaandeldrager was David Hirschberg. Dank zij deze vlag zullen we dit nooit vergeten!
Herbart BEYERS
Sitebeheerder a.i.
Evenementencoördinator
Nationaal Gedenkteken Fort van Breendonk