De Brusselse Vereniging voor de Herdenking van de Shoah heeft in Antwerpen twee struikelstenen laten plaatsen in stoepen. De Antwerpse joodse gemeenschap is boos om deze ‘illegale’ stenen, Michael Freilich vraagt zelfs GAS-boetes.
Struikelstenen zijn kasseien met een inscriptie met de naam van een slachtoffer van de nazi’s en enkele gegevens. Ze worden ter herdenking geplaatst voor de huizen waar het slachtoffer woonde. De bedenker is de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, die er al 65.000 heeft geplaatst in heel Europa.
Maar niet in Antwerpen. Want de joodse gemeenschap hier is fel gekant tegen de struikelstenen. Het Antwerpse stadsbestuur ziet ze niet zitten als het tegen de zin is van de meerderheid van de Antwerpse joden en geeft geen toestemming.
Ongehoorzaamheid
De Brusselse vereniging AMS, die in België al 260 struikelstenen liet plaatsen, elke keer op verzoek van de familie, koos zondag voor “een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid”, aldus woordvoerder Michel Lussan.
AMS liet toch twee struikelstenen plaatsen in Antwerpen. Eén in de Pretoriastraat in Zurenborg, voor het jongetje Emile Zuckerberg die op vierjarige leeftijd werd gedeporteerd uit zijn huis daar en stierf in Auschwitz. Een andere struikelsteen werd gelegd voor Keyla Gitla Szafirstein, lid van een joodse familie van verzetsstrijders, in de Somerstraat.
“Oneerbiedig en onbetaalbaar”
De joodse gemeenschap reageert verontwaardigd. “De struikelstenen zijn oneerbiedig, oneerlijk en onbetaalbaar”, fulmineert Michael Freilich van het blad Joods Actueel. “Er wordt over de stenen gelopen door mensen en honden kunnen er hun ding op doen. Alleen wie nog familie heeft in Antwerpen krijgt er, maar wat met slachtoffers van wie familie is vermoord of verhuisd? Wie gaat het voor hen vragen en betalen? Het is ook big business: je betaalt de steen plus de transportkosten en logies voor de Duitse maker. Dat kan oplopen tot 700 euro.”
Het Antwerpse Forum der joodse organisaties heeft het in een persbericht over “het illegaal plaatsen van Stolpersteine zonder toestemming van het Stadscollege, waarbij maar enkele (in dit geval twee) vermoorde leden van onze gemeenschap worden herdacht.”
De struikelstenen kunnen voor het Forum niet de juiste oplossing zijn. Net als Freilich is het voorstander van een monument met daarop de namen van alle vermoorde Antwerpse joden.
“Dat is tenminste rechtvaardig voor alle bijna 12.800 slachtoffers”, zegt Freilich. “Je moet ook niet op illegale wijze op openbaar domein de stoep opbreken. Ik vind dat daarvoor een GAS-boete op zijn plaats is en, als het monument er is, zou je de struikelstenen kunnen verwijderen en teruggeven aan de families.”
Michel Lussan van AMS wuift de bezwaren weg. “Wij hebben een petitie ingediend met vijfduizend handtekeningen bij burgemeester De Wever. Zo’n duizend daarvan zijn van mensen met Antwerpse banden of roots. Wij willen alleen maar de dialoog aangaan. Weet u dat Antwerpen naast München, bakermat van het nationaal¬socialisme, de enige stad is in Europa waar het niet mag? We vinden het ook niet kunnen dat vanuit religieuze hoek een publiek, burgerlijk initiatief wordt tegengehouden. Dat is als een fatwa. Het past niet in onze maatschappij. De stenen kosten maar 120 euro, onkosten zijn af te spreken. Gunter Demnig heeft een stuk of vijf mensen in dienst en er is het werk en het materiaal dat betaald moet worden. Het is géén geldklopperij.”
Duits anti-joods grapje
Volgens Lussan komt het begrip struikelsteen van een grapje dat Duitsers vroeger maakten als je over een steen struikelde: ‘Er ligt zeker een jood onder’. “Juist met deze term willen we nu zo veel mogelijk slachtoffers blijvend herdenken. Ook niet-joden trouwens, zoals de Antwerpse politie-agent en weerstander Jan De Ridder. Zijn kassei ligt klaar.”